آیا می‌توان واکسن آسترازنیکا را پس از اسپوتنیک به‌عنوان دوز دوم تزریق کرد؟

یکی از سؤالاتی که به خصوص برای کادر درمان به دلیل عدم تأمین به‌موقع و کافی اسپوتنیک پیش آمده، امکان تزریق آسترازنکا پس از دوز اول اسپوتنیک و یا دریافت آسترازنکا به‌عنوان بوستر (دوز سوم) پس از دو دوز اسپوتنیک است. لذا در اینجا به اطلاعات موجود در مورد استفاده ترکیبی از این دو واکسن می‌پردازیم.

در مردادماه امسال سرمایه‌گذار اسپوتنیک (RDIF) اعلام نمود که در یک کارآزمایی بالینی از ترکیب اسپوتنیک در دوز اول با آسترازنکا در دوز دوم، ایمنی بخشی بهتری به دست آمد که با هیچ عارضه خاص و اضافه‌تری همراه نبود و ابتلای مجدد به کووید۱۹ نیز اتفاق نیفتاد. البته این پژوهش بر روی ۵۰ نفر و در کشور آذربایجان انجام شده بود. این مطالعه نشان داد که در ۱۰۰٪ شرکت‌کنندگان آنتی‌بادی علیه پروتئین S ویروس ساخته شد، لذا به دنبال آن کمیته اخلاق پزشکی وزارت بهداشت روسیه مجوز کارآزمایی استفاده از این دو واکسن را در ابعاد وسیع‌تر صادر نمود که نتایج قطعی آن تا پایان امسال انتشار خواهد یافت. پیش از این در کشورهای امارات، بلاروس و آرژانتین هم مجوز مصرف آسترازنکا پس از اسپوتنیک صادر شده بود.

اکنون بحرین اسپوتنیک لایت (با ایمنی بخشی نزدیک به ۸۰٪) را برای افراد بالای ۱۸ سال به‌عنوان دوز سوم در کنار فایزر در کسانی که آن را پیش‌تر دریافت کردند تجویز می‌کند. امارات نیز اخیراً اسپوتنیک لایت را به‌عنوان دوز استاندارد و یا بوستر تائید نمود. قابل ذکر است که اسپوتنیک لایت همان دوز اول اسپوتنیک استاندارد با وکتور آدنوویروس Ad26 است.

در خصوص تولید آنتی‌بادی‌های ضد وکتور و خطر کاهش ایمنی ناشی از واکسن به دلیل تخریب دوز دوم به دلیل آشنایی بدن با وکتور، باید گفت که ترکیب آسترازنکا و اسپوتنیک باعث می‌شود که وکتورهایی کاملاً متفاوت معرفی شوند که می‌توانند از میزان پدیده anti-vector antibody بکاهند. در دوزهای استاندار اسپوتنیک آدنوویروس های متفاوتی استفاده شده (Ad26 در دوز اول و Ad5 در دوز دوم) و در آسترازنکا نیز از آدنوویروس شامپانزه استفاده شده که بدن انسان با آن آشنا نیست.

پروفسور بودو پلاچر از مدیران انستیتو ویروس‌شناسی دانشگاه Mainz می‌گوید تولیدکنندگان معتبر واکسن‌های حاوی وکتور همانند آسترازنکا و اسپوتنیک در حال بررسی ترکیب این واکسن‌ها به دلایل مختلف از جمله افزایش ایمنی بخشی و مقابله با پدیده Anti-vector antibody) ایمنی ضد وکتور هستند) که حتی دولت بریتانیا نیز در آن سرمایه‌گذاری نموده که هدف آن‌ها استفاده بهینه از ذخایر واکسن در جهان است، البته دکتر متیو اسنِیپ ویرولوژیست دانشگاه آکسفورد که مدیر این پژوهش است، می‌گوید دانشگاه در این طرح بیشتر به کاهش اثر ایمنی ضد وکتور علاقمند است، بخصوص برای دوز سوم (بوستر).

پروفسور ایان جونز از دانشگاه ردینگ نیز می‌گوید برخلاف ژن تراپی، در تولید واکسن از مقادیر جزئی وکتور استفاده می‌شود که این امر خود کاهنده پدیده ایمنی ضد وکتور است، بعلاوه اینکه وکتورها قدرت تکثیر در داخل سلول را نداشته و لذا آنتی‌بادی ناشی از حضور آن‌ها در بدن و تحریک T-cell ها علیه آن‌ها چندان قوی نیست.

نتیجه می‌گیریم هم به لحاظ تئوری و هم از نظر نتایج اولیه پژوهش‌ها و کارآزمایی های بالینی موجود، استفاده از آسترازنکا پس از اسپوتنیک، چه به‌عنوان دوز دوم و چه بوستر از نظر علمی و عملی توجیه دارد چون نه‌تنها ایمنی بخشی نسبتاً بهتری در کارآزمایی ها داده، بلکه از اثر Anti-vector antibody نیز می‌کاهد چون وکتورهایی کاملاً متفاوت در وضعیت ترکیب این دو واکسن به بدن معرفی می‌شود که بالأخص در آسترازنکا که از آدنوویروس ناآشنا شامپانزه استفاده می‌کند، این امر بارزتر است.