دکتر سیده صالحه مرتضوی؛ متخصص سالمندشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی در گفت و گویی به مناسبت هفته سلامت ضمن تشریح پیامدهای سالخوردگی جمعیت، گفت: کشور ایران در کمتر از بیست سال آینده با پدیده انفجار جمعیت سالمندی می شود. وی افزود: جمعیت فعلی سالمند بیش از 10 درصد جمعیت کشور است و این افراد بیش از 60 درصد خدمات پزشکی را مصرف می‌کنند. زمانیکه تعداد سالمندان به بیش از 30 درصد برسد اگر وضعیت خدمات درمانی به شکل امروز باشد و برنامه‌ریزی برای تغییر نداشته باشیم امکان خدمت رسانی به این جمعیت را نداریم و فاجعه رخ خواهد داد.
– خانم دکتر لطفا در ابتدای بقرمایید، وضعیت سالمندی ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان چگونه است؟
در طول ۳۰ سال آینده سالمندان حدود 20 درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند. سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که تا سال ۲۰۵۰ جمعیت سالمندان به ۲ میلیارد نفر در جهان برسد. در واقع بحث سالخوردگی جمعیت یک پدیده جهانی است و در حال حاضر کشورهایی مانند ژاپن، آلمان و ایتالیا پیرترین کشورهای دنیا محسوب می‌شوند.
کشور ایران اگر چه سال‌ها به عنوان کشور جوانی بوده است ولی در کمتر از بیست سال آینده با پدیده انفجار جمعیت سالمندی مواجه خواهد شد، چراکه متولدین دهه 60 شمسی حدود سال 1420 به سنین سالمندی می‌رسند.
کشورهای توسعه یافته مانند فرانسه تقریبا ۱۵۰ سال زمان داشتند تا خود را نسبت به تغییرات جمعیت با سنین بیش از ۶۰ سال، سازگار کنند اما کشور ایران برای انجام این سازگاری، حدود۲۰ سال فرصت دارد و این زمان کوتاه نیازمند برنامه ریزی درست و دقیق است، در غیر اینصورت می‌تواند کشور را با یک بحران بزرگ مواجه کند.
– پیامدهای سالخوردی جمعیت چیست؟ چه عوارضی برای کشورها دارد؟
سالخوردگی یا پیرشدن جمعیت، به معنی افزایش روزافزون نسبت سالمندان در مقایســه با ســایر گروه‌های ســنی است. طی نیم قرن گذشــته میزان باروری کلی در جهــان از ۵ به دو ممیز هفتم دهم کودک برای هر زن کاهش یافته اســت که شاید طی نیم قرن آینــده به دو ممیز و یک دهم برســد. همچنین امید زندگی در سطح جهانی در این مدت تقریباً ۲۰ سال افزایش یافته است.
البته نباید فراموش کرد که پدیده سالخوردگی جمعیت، ناشی از بهبود استانداردهای زندگی، شــرایط بهداشتی، اجتماعی، اقتصــادی، کاهش مرگ و میر و افزایــش امید زندگی است. لذا پدیده سالخوردگی را باید یک موفقیت به حســاب آورد، ولی این تغییر در ســاختار ســنی جمعیت تأثیر عمیقی در ابعاد مختلف جوامع به دنبال خواهد داشت.
پیامدهای سالخوردگی جمعیت را می‌توان از ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی می‌توان بررسی کرد. یکی از چالش‌های مهم سالمندی جمعیت، افزایش هزینه‌های سلامت جوامع به دلیل نیاز زیاد سالمندان به انواع خدمات بهداشتی و درمانی است.
سالمندان بزرگترین گروه مصرف کننده دارو و خدمات درمانی هستند. اگرچه سالمندی مترادف با بیماری نیست ولی با افزایش سن ابتلا به بیماری‌ها شایع‌تر می‌شوند، بنابراین، بخشی از دغدغه ها در جمعیت سالخورده به مباحث سلامتی مرتبط می شود.
از دیگر مباحث مهم در حوزه سالخوردگی جمعیت، افزایش بارتکفل و نسبت وابستگی است. این شـاخص نشان‌دهنده مقدار تکفلی است که یک فرد فعال و در دوره کار برای تامین هزینه‌هـای افـراد غیـر فعـال بـر دوش دارد ( افراد غیر فعال، افراد بالای 60 سال و افراد زیر 15 سال محسوب می‌شوند).
انزوا و تنهایی در سالمندان به علت فوت همسر، نزدیکان و بستگان، ازدواج فرزندان و…، یکی دیگر از دغدغه‌های دوران سالمندی است. این مساله وقتی پررنگ‌تر می‌شود که در حال حاضر، به طور میانگین تعداد فرزندان سالمندان حدود ۴-۳ فرزند است، برآورد می‌شود که طی دهه‌های آینده به طور میانگین تعداد فرزندان سالمندان به کمتر از ۲ فرزند کاهش می یابد. با کاهش تعداد فرزندان تنهایی سالمندان بیشتر و نگهداری و مراقبت از سالمندان دشوارتر می‌شود.
این پیامدها و پیامدهای متعدد دیگری که در حوزه سالخوردگی جمعیت مطرح است، هر یک ساعت ها جای بحث دارد و اگر مورد توجه قرار نگیرد منجر به بحران جدی می شود. یک مثال ساده برای درک این موضوع صندوق های بازنشستگی هستند که در آنها نیروی کار پول پرداخت می‌کنند و افراد بازنشسته پول برداشت می‌کنند. این تعادل طی سال‌های آتی و با افزایش شدید تعداد افراد بازنشسته به هم می‌خورد و دریافت کنندگان خیلی بیشتر از پرداخت کنندگان می‌شوند. بنابراین، سیاست‌های فعلی این صندوق‌ها اگر تغییر نکند، قطعا ورشکسته خواهند شد.
جمعیت فعلی سالمند بیش از 10 درصد جمعیت کشور است و این افراد بیش از 60 درصد خدمات پزشکی را مصرف می‌کنند. زمانیکه این درصد به بیش از 30 درصد برسد اگر وضعیت خدمات درمانی به شکل امروز باشد و برنامه‌ریزی برای تغییر نداشته باشیم امکان خدمت رسانی به این جمعیت را نداریم و فاجعه رخ خواهد داد.
-آیا جوانی جمعیت راهکار مقابله با پیامد های سالخوردگی است؟
صالحه مرتضوی : جمعیت جوان به عنوان یکی از عوامل مهم اقتدار کشورها به شمار می رود. نیروی مولد و جوان یکی از پایه های اصلی قدرت و رشد اقتصادی – اجتماعی کشورها محسوب می‌شوند. به همین دلیل، همه کشورها تمایل دارند که جمعیت جوان و پویا داشته باشند.
جوانی جمعیت از دغدغه های مهم ایران است بطوریکه مقام معظم رهبری و مسئولین برای چاره اندیشی در باره آن تأکید دارند. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که جمعیت سالمند از بین نمی‌روند.
زمانیکه برنامه‌ریزی می‌شود که با افزایش موالید تعداد افراد 0 تا 15 سال زیاد شوند، تعداد افراد 60 سال به بالا هم در حال افزایش هستند.
تا زمان وارد شدن موالید جدید به بازار کار، بار تکفل نیروی کار به شدت افزایش می‌یابد. بنابراین، در عین حال که به افزایش موالید توجه می‌شود باید به جمعیت سالمند توجه شود و تا جایی که امکان دارد باید این افراد را سالم و فعال نگه داشت که بتوانند به نیروی کار کمک کنند نه اینکه سربار آنها باشند.
پدر و مادری که همچنان سالم و فعال هستند حتی در نگهداری از نوه ها هم می‌توانند کمک بزرگی باشند و دغدغه فرزندان را کم کنند. در حالی که اگر بیمار و ناتوان باشند خودشان به دغدغه بزرگی برای فرزندان تبدیل خواهند شد.
-دلیل انتخاب شعار امروز جوانی جمعیت و سالمندی سالم برای هفته سلامت چیست؟
آن چیزی که سالخوردگی جمعیت را ترسناک می‌کند سالمندی توأم با بیماری، ناتوانی و سرباری است.
اگر افراد در دوران بازنشستگی همچنان فعال و پویا باشند و در جامعه حضور موثر داشته باشند می توان از تجربیات ارزشمند آنها در زمینه‌های مختلف بهره برد و ترس ناتوانی و سربار بودن سالمندان در جامعه کاهش می یابد.
بنابراین، باید به این دو موضوع در کنار هم پرداخته شود. نقش سالمند در کنار خانواده و به عنوان حامی فرزندان نه باری بر دوش آنها ،باید مورد توجه قرار گیرد. این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و اساسی دارد؛ چراکه، سالمندی سالم فراتر از وجود یا عدم وجود بیماری است و تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد.
-چه برنامه هایی برای سالمندی سالم و فعال در کشور وجود دارد و چه باید کرد؟
اگرچه در ابتدای راه هستیم و برای این مساله عزم ملی لازم است و کمبودهای زیادی وجود دارد، ولی برنامه های مختلفی در کشور در حال اجراست.
به طور مثال می توان به برنامه های وزارت بهداشت، اداره سلامت سالمندان در رابطه با سالمندی سالم اشاره کرد.
مراقبت‌های ادغام یافته سلامت سالمندان، مانند: مراقبت‌های پیشگیرانه، تشخیص اولیه و درمان و پیگیری بیماری‌ها و مشکلات الویت‌دار در سالمندان نظیر بررسی از نظر: دیابت، فشار خون بالا، اختلالات تغذیه ای، سقوط و عدم تعادل، افسردگی، سرطان ها و بیماری قلبی و عروقی، از جمله این فعالیت ها است که در مراکز جامع سلامت، پایگاه‌های بهداشتی و خانه بهداشت ارائه می‌شود.
شناسایی سالمندان پرخطر و برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات و مراقبت از این افراد با همکاری نهادهای ذی‌ربط از دیگر اقدامات در حال انجام است.
بحث اصلاح شیوه زندگی از مسائل بسیار مهمی است که باید به آن پرداخته شود. بسته های آموزشی شیوه زندگی سالم در دوران سالمندی با حمایت اداره سلامت سالمندان و با همکاری اساتید دانشگاه‌های علوم پزشکی طراحی شده است ،که مجموعه ارزشمندی است که در اختیار سالمندان و خانواده‌های آنها قرار می‌گیرد.
فعالیت جدید دیگری که درحال برنامه‌ریزی و اجرای آزمایشی است و دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز نقش فعالی در طراحی آن دارد، بحث تأسیس دانشگاه سالمندی است که تأکید آن بر آموزش سالمندان و خانواده های آنان برای کسب مهارت های لازم برای مدیریت است.
در این دانشگاه، سالمندان یاد می‌گیرند چگونه مسائل خود را مدیریت کنند تا بتوانند در دوره سالمندی همچنان پویا و فعال باشند. مواردی که به آنها اشاره شد نمونه‌هایی از این فعالیت ها هستند. وزارت رفاه، سازمان بهزیستی و شهرداری و سایر سازمان های ذی‌ربط نیز برنامه هایی در این راستا دارند.
نکته مهم این است که سالمندی موضوعی چندبعدی است و پرداختن صحیح به تمام ابعاد آن از عهده یک بخش یا سازمان خارج است و نیاز است تمام دســتگاه‌ها و ســازمان‌های مرتبــط، در قالــب اقدامات همســو و هماهنــگ بــه بطرف کردن نیازهای ســالمندان و تعدیــل اثرات ســالخوردگی جمعیت بپردازند و این امر زمانی محقق خواهد شد که سیاست کشوری سالمندی تدوین شود و در راســتای آن وظایف بخش‌های مختلف تعیین شده باشد
منبع : روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی ایران
