سؤال: دندانپزشکی که از همسرش جدا شده، از پذیرش مطب درخواست کرده هر خانم معقولی که به مطب میآید را به او معرفی کند و در ضمن مطمئن شود آیا خواهان قرار ملاقات گذاشتن با آقای دکتر است یا خیر. آیا جستجو کردن یک رابطهی عاطفی بین بیماران کاری اخلاقی است؟
پاسخ: سؤال شما درباره دندانپزشکی است که به وضوح از بین بیماران فعلی یا سابقش به دنبال خانمی میگردد تا با او بیرون از مطب قرار ملاقات بگذارد و احتمالاً با او رابطه عاطفی برقرار کند.
این موضوع که دندانپزشکان زیادی وجود دارند که با بیماران خود ازدواجهای موفقی داشتهاند پاسخ به این سؤال را سخت میکند. قطعاً روشن است که در این موارد دندانپزشک باید بداند تلاش برای قرار ملاقات گذاشتن با بیماران خانم میتواند برای او نکتهی منفی به شمار رود.
پاسخ کوتاه به سؤال شما «آری» است. دندانپزشک میتواند با تلاش برای قرار ملاقات رومانتیک گذاشتن با بیماران، مرتکب کاری خلاف اخلاق طبابت شود.
کد رفتار حرفهای و اصول اخلاق انجمن دندانپزشکی آمریکا (کد ADA) مرجع ما برای پاسخگویی به این سؤال است. بخشی از این کد که به «روابط شخصی با بیماران» اختصاص دارد میگوید: «دندانپزشکان باید از برقراری روابط شخصی که میتواند سبب آسیب به قضاوت حرفهای یا اعتماد بیمار به آنان شود خودداری کنند.»
با توجه به اصل «بیضرری (آسیب نرساندن)» باید به این نکته دقت کنیم که آیا قرار گذاشتن با بیمار میتواند سبب آسیب رساندن به او شود؟
در هر حرفهای در روابط شخصی، شخص صاحب حرفه که در اینجا دندانپزشک است باید منافع دو نفر را مدنظر قرار دهد: منافع بیمار و منافع خودش.
با توجه به اصل «خیرخواهی (کار خوب انجام دادن)» که در کد ADA موجود است، دندانپزشک وظیفه دارد منافع بیمار را قبل از منافع خود قرار دهد. حرفهی دندانپزشکی و جامعه، از دندانپزشکان توقع دارند بهروزترین اطلاعات، مهارتها و قضاوتهای حرفهای خود را برای بهبود منافع بیمارانشان مورد استفاده قرار دهند. اگر دندانپزشک به بیمار بهعنوان یک شریک عاطفی احتمالی نگاه کند، آیا منافع بیمار را قبل از منافع خود قرار میدهد؟ اخلاق شناسان میگویند این اتفاق نمیافتد.
درحالیکه برای دندانپزشک سخت است تفاوت تفکر خود در قضاوت حرفهای بین بیماران را متوجه شود، ممکن است وقتی تصمیم دارد با بیماری قرار ملاقات بگذارد، نسبت به او تفکر دیگری داشته باشد. تشخیص اینکه قضاوت دندانپزشک در این شرایط ممکن است دچار سوگیری شود کار سختی نیست؛ بنابراین با توجه به وجود چنین احتمالی، میتوان نتیجه گرفت کد ADA از دندانپزشکان میخواهد از برقراری رابطهی عاطفی با بیماران خود احتراز کنند.
اما ممکن است این دندانپزشک بگوید: «درست است که قضاوت حرفهای من نسبت به بیماری که با او رابطه عاطفی دارم تحت تأثیر قرار گیرد؛ اما او همچنان خدمات عالی مطابق با بهترین استانداردهای درمانی دریافت میکند. پس مشکلی نیست.» اما این فقط یک بخش از موضوع است.
موضوع دیگر این است که آیا چنین رابطهای به اعتماد موجود در ارتباط بین بیمار و دندانپزشک آسیب وارد میکند؟ برای مثال بیمار اعتماد دارد که دندانپزشک منافع بیماران خود را قبل از منافع خود قرار میدهد؛ اطلاعات خصوصی را فاش نمیکند؛ از آسیب خودخواسته به بیماران خودداری میکند و از اطلاعاتی که بهعنوان دندانپزشک از آنان درخواست کرده استفاده شخصی نمیکند. رابطهی بیماران با دندانپزشک آنان را در یک موقعیت وابسته قرار میدهد و اعتمادی که آنان به دندانپزشک دارند سبب میشود اطلاعات شخصی خود را که در اختیار هیچ شخص دیگر قرار نمیدهند، به او بگویند. اگر اطلاعاتی که از بیمار در رابطهی «بیمار و دندانپزشک» به دست میآید برای اهداف غیر درمانی مورد استفاده قرار گیرد، برای مثال برای مطمئن شدن از اینکه بیمار میتواند گزینهای برای برقراری رابطه عاطفی باشد، قطعاً نمیتوان احتمال «سوءاستفاده از اعتماد بیمار به دندانپزشک» را در این زمینه رد کرد و این کاهش اعتماد سبب آسیب به بیمار میشود.
در ضمن دندانپزشکان نباید گمان کنند در صورت ورود به این روابط خودشان دچار آسیب نمیشوند. پیش از این تعدادی از بیماران که از اتمام رابطه توسط دندانپزشک عصبانی بودند، از آنان به جرم قصور درمانی شکایت کردند و تاکنون حداقل یک دادگاه رأی مبنی بر این صادر کرده که رابطه جنسی بین بیمار و پزشک ممکن است قابلیت بیمار برای رضایت آگاهانه را خدشهدار کند. علاوه بر این تعدادی از بیماران از دندانپزشکان به دلیل برقراری روابط جنسی توافقی با بیمارانشان شکایت کردهاند.
همانند تمام رویکردهای اخلاقی دیگر، در این مورد هم هرچه شخص اطلاعات بیشتری از جوانب موضوع داشته باشد، میتواند تصمیم اخلاقی بهتری را اتخاذ کند. دندانپزشکان باید بدانند برقراری روابط عاطفی با بیماران، آنان را درخطر بسیار بیشتری از برقراری رابطه با سایرین قرار میدهد و اگر چنین قصدی دارند، باید رابطه خود را به عنوان «بیمار و دندانپزشک» با شخص مورد نظر خاتمه دهند.
*«گاهِ اخلاق» توسط اعضاء شورای اخلاق، امور قضایی و آئیننامه انجمن دندانپزشکی آمریکا با همکاری ژورنال این انجمن تهیه شده است.